Feiten, frustraties en oplossingen aan de onderkant van de huurmarkt
Een betaalbare en degelijke woning zou een basisrecht moeten zijn, maar voor veel huurders is het een dagelijkse strijd. Huurprijzen rijzen de pan uit, terwijl woningen vaak in slechte staat verkeren en verhuurders hun verantwoordelijkheid ontlopen. In onze SAAMO-werkingen horen we keer op keer hoe kwetsbare huurders vastlopen in een systeem dat hen weinig bescherming biedt. ‘Wooncrisis in Beeld’ brengt hun verhalen samen en onderbouwt ze met harde cijfers. De resultaten laten niets aan de verbeelding over: een ontoegankelijke huurpremie, schrijnende woonomstandigheden en een beleid dat te vaak tekortschiet. Dit is geen probleem van enkelen, maar een structureel falen. Hoog tijd voor verandering.
Hoe ontstond het idee om verhalen en cijfers te bundelen in een dossier?
Nathalie Pirenne, opbouwwerker bij SAAMO Limburg: “Binnen onze SAAMO-werkingen horen we vaak schrijnende verhalen over de betaalbaarheid en kwaliteit van huurwoningen. Tegelijkertijd krijgen we van politici vaak de vraag om deze verhalen met cijfers te staven. Zo ontstond het idee om een dossier op te stellen waarin we kwalitatieve verhalen combineren met wetenschappelijk onderzoek om de precaire woonsituatie aan de onderkant van de huurmarkt in kaart te brengen.”
Op welke manier ondersteunde UHasselt het onderzoek?
Nathalie Pirenne: “UHasselt, en specifiek professor en onderzoeker Erik Nuyts, ondersteunde ons bij het opstellen van de vragenlijsten. Hij analyseerde en interpreteerde de verzamelde data, waarna wij de belangrijkste cijfers en inzichten eruit filterden.”
Hoe zijn jullie te werk gegaan bij het onderzoek?
Nathalie Pirenne: “Collega-opbouwwerker Femke Croux en ikzelf interviewden 276 huurders voor het onderzoek. De focus lag op het laagste segment van de huurmarkt. Daarom gingen we langs bij buurtwerkingen, armoedeverenigingen, OCMW’s, het Huurderssyndicaat, Ligo LiMiNo en Ligo Limburg Zuid. Hoewel niet elke bevraagde zich in de allerlaagste categorie bevond, was het merendeel kwetsbaar.
Veel huurders waren bereid om mee te werken. Hun verhalen tonen een sterk gevoel van onmacht aan: frustraties over de slechte kwaliteit van hun woning en hun zwakke positie tegenover verhuurders. Sommigen waren zelfs bezorgd over hun anonimiteit. We begeleidden de huurders persoonlijk bij het invullen van de vragenlijst om misverstanden te vermijden. We lazen de vragen hardop voor en bespraken ze samen om zeker te zijn dat ze alles correct begrepen.”
Nathalie Pirenne: “Bij het huurderssyndicaat hoorden we enkele zorgwekkende verhalen over verhuurders die basisveiligheidsnormen schonden. Zo woonde een gezin met 2 kinderen in een appartement waar de ramen letterlijk uit de profielen vielen of een appartementsgebouw met 3 verdiepingen zonder rookmelders. Andere huurders hadden geen toegang tot hun meterstanden, werden onder druk gezet om zwart geld te betalen of moesten onredelijke extra kosten ophoesten, zoals maandelijks 4 zakken zout voor een waterontkalker. Ook huurcontracten zonder plaatsbeschrijving kwamen voor. Daartegenover hoorden we gelukkig ook positieve verhalen. Zo vertelde een huurder hoe zijn verhuurder hem toestond om zelf herstellingen te laten uitvoeren en de kosten zonder discussie vergoedde.”
Jullie namen ook diepte-interviews af?
Nathalie Pirenne: “Ja, nadat de cijfers verwerkt waren, stelden we ons de vraag: welke verhalen willen we vertellen? Femke en ik kozen voor mensen die we goed kennen vanuit onze werkingen, omdat het delen van een persoonlijk verhaal vertrouwen vraagt.”
Wat zijn de meest uitgesproken conclusies uit het onderzoek?
Nathalie Pirenne: “Betaalbaar wonen is voor velen onmogelijk. Voor mensen met een maandinkomen tussen €1.000 en €2.500 is de situatie schrijnend: 66% besteedt meer dan een derde van het inkomen aan woonkosten. Om een concreet voorbeeld te geven: een huurder met een inkomen van €1.500 en een huurprijs van €900 houdt slechts €600 over voor alle andere basisbehoeften: eten, energie, medische kosten, vervoer, kinderopvang en vrije tijd. Dit is niet alleen onhoudbaar, maar ook onrechtvaardig.
De nood aan een toegankelijke huurpremie blijkt cruciaal. Onderzoek van Thomas More bevestigt dit ook: 2 maatregelen zijn essentieel voor een menswaardig leven met een laag inkomen: een sociale woning en een huurpremie.
Ook opvallend: sociale huurders zijn over het algemeen tevreden over hun woning en buurt. Er is een sterke sociale cohesie en veel wederzijdse hulp en solidariteit, wat sterk contrasteert met de negatieve beeldvorming rond sociaal wonen.
Ten slotte blijken bepaalde groepen extra kwetsbaar: mensen met een laag inkomen, alleenstaande ouders en mensen met een beperkte taalkennis. Bij Ligo hoorden we veel verhalen over huisjesmelkerij.”
Slechts 56 procent van de bevraagden die 4 jaar of langer wachten op een sociale woning maakt gebruik van de huurpremie. Wat verklaart dit lage cijfer?
Nathalie Pirenne: “Uit een onderzoek van Steunpunt Wonen blijkt dat er heel wat drempels zijn die ervoor zorgen dat mensen geen huurpremie aanvragen. Mensen begrijpen de aanvraagformulieren niet of kunnen niet met de digitale toepassing aan de slag. Het vraagt ook heel wat papierwerk om je aanvraag in orde te krijgen. Sommige mensen krijgen een enveloppe in de brievenbus en gooien die weg als ze zien dat er ‘premie’ opstaat, uit schrik dat ze moeten betalen.
Sowieso zouden de regels minder streng mogen zijn. Een voorwaarde als de maximale huurprijs is vaak een probleem bij alleenstaanden met kinderen, die meerdere slaapkamers nodig hebben en daardoor in een hogere prijscategorie moeten huren. De huurpremie wordt wel geïndexeerd, maar de huurprijzen stijgen sneller dan de indexering.”
Hoe gaan jullie nu verder aan de slag met het dossier?
Nathalie Pirenne: “Eerst koppelen we de bevindingen terug naar partnerorganisaties en kwetsbare huurders. We gaan in gesprek met 5 focusgroepen wonen van armoedeverenigingen, in Café Anoniem – het inloophuis voor dak- en thuislozen in Hasselt – en bij Compagnie & Co in Lommel.
We bezorgen het dossier ook aan alle Limburgse lokale besturen. In sommige steden en gemeenten mogen we ons verhaal persoonlijk komen vertellen. In Genk zijn we bijvoorbeeld al uitgenodigd op het lokaal woonoverleg.
Ten slotte richten we ons ook op het Vlaams beleid. Binnenkort hebben we een kennismakingsgesprek met het kabinet van minister Depraetere, samen met het Netwerk tegen Armoede. Met verschillende partners bereiden we de hervorming van de huurtoelage voor. We doen daarbij een beroep op de armoedetoets en ervaringsdeskundigen om de impact op kwetsbare huurders in kaart te brengen.”
Duik in het online dossier ‘Wooncrisis in Beeld’.